Tajemnice z muzealnej półki

12.04.2023

W myśl potocznej opinii muzeum to miejsce, w którym można obejrzeć starocie. Nawet określenie muzealny sugeruje, że mamy do czynienia z czymś wiekowym, wycofanym z użycia, niekiedy wręcz zapomnianym. Odbiór zbiorów utrudnia również istnienie muzeów sztuki współczesnej, co może być rozumiane jako opozycja wobec wszystkich innych kolekcji skupionych na bliższej lub dalszej przeszłości.

Muzea uczelniane starają się chronić i prezentować najnowsze dziedzictwo uniwersyteckie, obejmujące również osiągnięcia wszystkich płaszczyzn działalności Uczelni. Dzięki inicjatywie Centrum Transferu Technologii GUMed w pierwszych dniach marca 2023 r. otwarta została w Muzeum ekspozycja przedstawiająca najnowsze wynalazki, których autorami byli pracownicy naszej Uczelni i Uniwersytetu Gdańskiego, współpracujący w ramach Uczelni Farenheita. Niniejszy tekst stanowi komentarz, a raczej refleksję na temat wystawy, postępu medycyny i zmian, jakie wywołuje on w naszym życiu.

Sto lat temu w 1923 r. Zygmunt Freud opublikował rozprawę pt. Ego i Id, stanowiącą kolejny element systemu psychoanalizy. Niezależnie od oceny jego osoby i osiągnięć, psychoanaliza wywarła ogromny wpływ na rozwój medycyny i psychologii. Stała się częścią popkultury XX w., do której odwołuje się nadal w swych pracach wielu twórców. W tym samym 1923 r. stwierdzono w jamie ustnej Freuda niewielki guzek. Był to początek choroby nowotworowej, która uczyniła życie naukowca trudnym, doprowadzając do jego śmierci. Wraz z rozwojem choroby i po przebyciu wielu operacji Zygmunt Freud musiał korzystać z protezy bardzo utrudniającej mówienie.

Mniej znanym wydarzeniem z 1923 r. jest otwarcie w Szpitalu Charité Instytutu Kinematografii Medycznej. Jego zadaniem miało być dostarczanie wydziałom lekarskim uniwersytetów najnowszej formy pomocy naukowej – filmu dydaktycznego realizowanego bezpośrednio na sali operacyjnej. Rozwój techniki filmowej, wprowadzenie taśmy filmowej 16 mm, udźwiękowienie filmu, stworzyło nowe możliwości dokumentowania i popularyzacji informacji naukowej. Po upływie 100 lat rola filmu naukowego nie zmalała, wręcz przeciwnie – ograniczenia i wymogi nauczania zdalnego przyczyniły się do stworzenia nowych filmów o zaawansowaniu technicznym trudnym do wyobrażenia w 1923 r.

Co wspominać będą nasze prawnuki po upływie kolejnego stulecia? Ile spośród wynalazków i innowacji wprowadzonych obecnie zostanie odnotowanych w annałach historii nauki? Zapewne wiele, z powodu rozwoju metod gromadzenia danych oraz ich znaczenia dla współczesnej nauki i jej rozwoju. Być może to zbyt optymistyczna wizja. Ale jakże miła!

Opisywana ekspozycja jest próbą zatrzymania w czasie i ukazania nie tylko obiektów najnowszych, lecz również tych niekojarzonych zazwyczaj z wystawą w Muzeum. Zmiana recepcji wynalazków i nadanie im znaczenia oddzielonego od praktycznej przydatności, przełamanie stereotypu doboru obiektów prezentowanych podczas wystawy ma na celu zwrócenie uwagi na ulotność „nowości”. Służy temu usytuowanie poszczególnych eksponatów pomiędzy innymi spośród kolekcji Muzeum GUMed. Przed wielu laty, na początku tworzenia kolekcji uczelnianej, zadawaliśmy pytanie, czy to się nadaje do Muzeum? Już pierwsze spojrzenie na zebrane w jednym miejscu owoce pracy zespołów z UG i GUMed zdają się wyjaśniać wątpliwości. „Nowe” i „stare” to tylko określenia mające rację bytu konkretnego dnia, miesiąca i coraz rzadziej roku. Postęp i upływ czasu jest niepowstrzymany Niespostrzeżenie, niemal niepostrzeżenie, nowości tracą powab świeżości. Stają się opatrzone i doskonale poznane. Pojawiają się nowe generacje sprzętu, wypierając dotychczas używane. Te ostatnie w najlepszym wypadku zamierają na lata w magazynach. Najczęściej znikają. W ludzkiej niepamięci, w najdalszych zakamarkach schowków. Nie ma ich.

Najlepszym i bardzo smutnym przykładem tej sytuacji są losy skafandra do zabiegów kardiochirurgicznych w hipotermii. Zaprojektowany na początku lat 60 xx w. przez doc. Karola Oppeln-Bronikowskiego, wykonany został z dostępnych ówcześnie materiałów, dostatecznie mocnego gumowanego płótna, systemu rurek i zaworów. Wiemy o 50 zabiegach przeprowadzonych przy jego użyciu. Wspomniany został w jednym artykule naukowym w Polskim Przeglądzie Chirurgicznym i księdze pamiątkowej dedykowanej doc. Karolowi Oppeln-Bronikowskiemu z okazji 25-lecia jego pracy w Klinice Chirurgicznej. Po latach prezentowaliśmy skafander w cyklu Tajemnic z muzealnej półki. I to jedyne ślady po tym niezwykłym urządzeniu. Byłoby ozdobą Muzeum GUMed.

Przypominamy skafander do zabiegów w hipotermii podczas wystawy ostatnich osiągnięć pracowników GUMed i UG jako świadectwo wielu lat twórczego wysiłku i memento nakazujące troskę o uniwersyteckie tradycje i dziedzictwo z nadzieją, że uda się nam zachować najcenniejsze obiekty z naszej historii.

Serdecznie dziękuję Zespołowi Centrum Transferu Technologii za pomysł wystawy i współpracę podczas jej przygotowania. Uzupełnieniem tekstu jest wykaz twórców i ich prac. Ekspozycję oglądać można do 8 października 2023 r.

dr Marek Bukowski

Muzeum GUMed