Odszedł prof. Olgierd Narkiewicz

10.10.2010

prof. Olgierd Narkiewicz Z głębokim żalem zawiadamiamy, że zmarł prof. dr hab. Olgierd Narkiewicz wieloletni kierownik Katedry Anatomii i Neurobiologii Akademii Medycznej w Gdańsku, doktor honoris causa AMG, wieloletni Prodziekan i Dziekan Wydziału Lekarskiego, członek PAN-u i licznych towarzystw krajowych i zagranicznych, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Nauczyciel wielu pokoleń studentów. Społeczność akademicka z wielkim smutkiem żegna Twórcę neuroanatomii doświadczalnej w Polsce, cenionego pedagoga, wychowawcę i przyjaciela młodzieży. Msza św. żałobna zostanie odprawiona 15 października 2010 roku o godz. 8 w kościele pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej przy ul. M. Skłodowskiej-Curie 3B w Gdańsku-Wrzeszczu. Uroczystości pogrzebowe rozpoczną się tego samego dnia o godz. 14 w kaplicy (przy bramie głównej) na Cmentarzu Srebrzysko.

Profesor Olgierd Narkiewicz urodził się 21.10.1925 r. w Wilnie. Pochodził ze żmudzkiej szlachty, której rodzinnym gniazdem był rodowy majątek Szołpiany, w znanym z sienkiewiczowskiej “Trylogii” powiecie Taurogi. Było to siedlisko Narkiewiczów od XVI wieku. Ojciec – dr Adolf Narkiewicz był lekarzem rejonowym, a przez pewien czas naczelnym lekarzem w Wilnie. Matka – Anna pochodziła ze znanej wileńskiej rodziny Umiastowskich.

Początkową edukację Olgierd Narkiewicz rozpoczął w Wilnie, gdzie przed wojną uczęszczał do słynnego Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta. W chwili wybuchu wojny zdał do III klasy gimnazjalnej. Tak zwaną “małą maturę” zrobił w czasie litewsko-radzieckiej okupacji Wileńszczyzny. Świadectwo dojrzałości uzyskał w ramach tajnego nauczania. Jego nauczycielami byli m.in. profesorowie Stanisław Hiller i Stanisław Stomma. Znajomość 5 języków wykorzystał w ruchu oporu opracowując raporty z nasłuchu radiowego dla podziemnej prasy. Patriotyczne nastawienie rodziny spowodowało represje: ojciec – aresztowany w 1941 r. przez Sowietów umarł w więzieniu w Gorkim. Wuj – Franciszek Umiastowski zginął w Katyniu. W 1944 r. po ponownym zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną, Olgierd Narkiewicz ukrywał się w szpitalu psychiatrycznym. Dzięki umiejętnej symulacji, przy życzliwości polskich lekarzy, m.in. ówczesnej doc. Janiny Hurynowicz zdołał uchronić się przed wywiezieniem do Związku Radzieckiego.

Wkrótce wyjechał w ramach repatriacji najpierw do Łodzi, a potem do Lublina. Po zakończeniu wojny podjął studia na Wydziale Lekarskim nowo utworzonego Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie zaliczył I rok. Studia lekarskie kontynuował w latach 1946-1950 na Wydziale Lekarskim gdańskiej Akademii Medycznej i jeszcze w ich trakcie rozpoczął pracę w Zakładzie Anatomii Prawidłowej pod kierunkiem prof. Michała Reichera. Już jako student uzyskał młodszą asystenturę i uczestniczył w badaniach z zakresu ulubionej problematyki swego mistrza i nauczyciela – prymatologii.

Od 1952 r. zajmował stanowisko asystenta. Stopień naukowy doktora uzyskał po przedstawieniu pracy pt. “Budowa i zmienność mięśni płatowych u człowieka”. W 1954 r. otrzymał stanowisko adiunkta. W 1960 r. habilitował się na podstawie dorobku naukowego i rozprawy pt. “Segmenty tętnicze nerki”. Etat docenta uzyskał w 2 lata później. Profesorem nadzwyczajnym został w 1971 r. a w 1979 r. – profesorem zwyczajnym. Stopniowy rozwój w hierarchii naukowej uwieńczył stanowiskiem kierownika macierzystej Katedry, które zajmował w latach 1964-1996. W okresie sprawowania kierownictwa doprowadził do przekształcenia jej w Katedrę Anatomii i Neurobiologii. Pod Jego kierownictwem zakład rozwinął się zyskując czołową pozycję w kraju i znaczącą za granicą. Szczególne osiągnięcia dotyczyły badań nad strukturą i funkcją układu nerwowego. Zajmując się podstawowymi opracowaniami z zakresu anatomii prawidłowej, przy wykorzystaniu nowoczesnej metodyki neurofizjologicznej, utrzymywał łączność z neurologią kliniczną, czego wyrazem było m.in. uzyskanie przez Niego w 1959 r. specjalizacji w tej dyscyplinie. Opracował podręcznik neuroanatomii unowocześniając znane opracowanie Różyckiego.

Odbył szkolenie w wielu znanych ośrodkach naukowych za granicą (USA, W. Brytania, Norwegia, RFN), przy czym największy wpływ na kierunek Jego badań miał staż naukowy, który odbył jako stypendysta Fundacji Rockefellera, w latach 1962-1963 w Wisconsin na Uniwersytecie Madison, pod kierunkiem prof. Jerzego Rosego. Był wizytującym profesorem wielu europejskich i amerykańskich uniwersytetów oraz kilkakrotnie w Institute for Basic Research in Developmental Disabilities, gdzie współpracował z prof. Henrykiem Wiśniewskim doktorem h.c. naszej Uczelni.

Za swoich nauczycieli uważał przede wszystkim prof. Michała Reichera, prof. Jerzego Rosego, jednego z czołowych neuroanatomów i neurofizjologów amerykańskich oraz prof. Jerzego Konorskiego z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Nenckiego w Warszawie – twórcę znanej szkoły neurofizjologicznej, z którym również intensywnie współpracował przez długi okres czasu.

W bogatym dorobku naukowym prof. Narkiewicza, obejmującym ponad 200 publikacji (ok. 100 oryginalnych), dominowała tematyka neuroanatomiczna. W tej dziedzinie zajmował niewątpliwie wiodącą pozycję w Polsce i zaliczał się do czołówki światowej, ciesząc się uznaniem w środowiskach naukowych Europy i USA. Stworzył własną szkołę neuroanatomii, której osiągnięcia są znane i cenione na świecie.
Zasadniczymi kierunkami Jego badań były:

• organizacja strukturalno-czynnościowa połączeń kory mózgu z ośrodkami podkorowymi
• połączenia przedmurza – przedmurzowo-korowa pętla neuronalna
• ultrastruktura synaptyczna ośrodków podkorowych (przedmurza i ciała migdałowatego)
• ośrodki i połączenia cholinergiczne w układzie limbicznym
• połączenia aferentne kory czołowej i ciała migdałowatego
• lokalizacja i dynamika zmian patologicznych w układzie limbicznym w przebiegu fizjologicznego procesu starzenia się i choroby Alzheimera.

We wszystkich tych dziedzinach prof. Narkiewicz dokonał oryginalnych odkryć, które w sposób istotny wzbogaciły wiedzę neuroanatomiczną, co szczególnie dotyczy badań nad przedmurzem, którego rola w organizacji mózgu nie była dotąd dostatecznie badana. Do lat 60. struktura ta była traktowana jako “marginesowy” ośrodek podkorowy, którego znaczenie nie tylko nie było znane, ale też nie wzbudzało większego zainteresowania. Wśród wielu badań, które przyniosły Mu międzynarodowe uznanie na czoło wysuwają się zwłaszcza pionierskie badania nad połączeniami przedmurza z korą mózgu poprzez odkrytą przez Niego przedmurzowo-korową pętlę neuronalną. Stały się one osiągnięciem na skalę światową. W dalszych badaniach wykazał, że istnieje ścisłe topograficzne zróżnicowanie związków kory mózgowej z przedmurzem, a poszczególne okolice kory mają swą reprezentację w odpowiednich obszarach przedmurza. Znaczenie tej struktury w chorobie Alzheimera było przedmiotem oryginalnych spostrzeżeń, których wagę wykażą zapewne dalsze badania. Można śmiało powiedzieć, że badania składające się na dorobek naukowy prof. Narkiewicza otworzyły nowe perspektywy w rozumieniu strukturalno-czynnościowej organizacji mózgu.

Działalność badawcza Profesora nie ustała wcale po przejściu na emeryturę, a stworzona przez Niego szkoła kontynuuje ten kierunek badań. Był znakomitym wykładowcą. Studenci przyznawali Mu wielokrotnie tytuł “nauczyciela roku”. Nauczanie anatomii klasycznej przekształcił w kompleksowe ujęcie, uwzględniające aspekty czynnościowe i kliniczne. Jako pierwszy wprowadził w Polsce nauczanie anatomii klinicznej i neuroanatomii z zasadniczymi elementami neurobiologii. Przekształcił nauczanie anatomii z kierunku czysto opisowo-morfologicznego w anatomię czynnościową, dostosowaną do problemów klinicznych. Pod Jego kierunkiem 7 pracowników naukowych uzyskało stopnie doktora habilitowanego, a następnie zostało profesorami w różnych uczelniach.

W latach 1967-1970 był prodziekanem Wydziału Lekarskiego, w latach 1970-1972 – jego dziekanem. Zarówno na tych stanowiskach, jak i w działalności dydaktycznej miał znakomity kontakt z młodzieżą studencką. Wyrazem tego była Jego aktywna działalność w czasie strajków studenckich w 1980 r. W kilku kadencjach był członkiem senatu Uczelni. W 1991 r. został wybrany członkiem korespondentem Wydziału VI Polskiej Akademii Nauk. W tej instytucji pełnił w latach 1992-1998 funkcję zastępcy przewodniczącego Oddziału w Gdańsku, od 1999 r. był członkiem prezydium tego Oddziału, od 1997 r. członkiem Komisji Dyscyplinarnej I Instancji we władzach centralnych. Wchodził też w skład kilku komitetów PAN, jak Komitet Nauk Fizjologicznych (1988-1997), Komitet Nauk Neurologicznych (od 1997 r.) i Komitet Neurobiologii (od 1999 r.). W latach 1996-1998 był członkiem Komitetu Narodowego ds. Współpracy z Międzynarodową Organizacją Badań Mózgu (IBRO). Był członkiem rad naukowych licznych instytucji, jak: Rada Naukowa przy Ministrze Zdrowia (1974-1976), Rada Naukowa Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Nenckiego w Warszawie (od 1966 r.), Rada Naukowa Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN (od 1991 r.), wreszcie – Rada Naukowa Instytutu Amin Biogennych (od 1999 r.). W latach 1994-1996 był członkiem Centralnej Komisji ds. Tytułów i Stopni Naukowych.

Prof. Narkiewicz należał do licznych towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych. Pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Anatomicznego i uzyskał godność członka honorowego tej organizacji, podobnie jak Bułgarskiego Towarzystwa Anatomów, Histologów i Embriologów. Od 1994 r. był członkiem Komisji Kontaktów Międzynarodowych organizacji naukowej Anatomische Gesellschaft, a od 1995 r. – przedstawicielem Polskiego Towarzystwa Anatomicznego w International Federation of Anatomical Associations (IFAA).

Wchodził także w skład komitetów redakcyjnych 3 periodyków naukowych: Folia Morphologica, Acta Neurobiologiae Experimentalis i Postępy Biologii Komórki. Był laureatem licznych nagród naukowych, m.in.: nagrody zespołowej Sekretarza PAN za kierowanie zespołem i udział w:
a) poznaniu ultrastruktury synaps i aktywności acetylocholinesterazy w jądrach ciała migdałowatego mózgu (1974)
b) zbadaniu wpływu uszkodzeń przegrody na układ cholinergiczny w niektórych strukturach mózgu szczura (1977)
c) zbadaniu podkorowych połączeń ciała migdałowatego (1981)
d) pracy “Związek przedmurza z układem somatosensorycznym (1987).
Był też laureatem Nagrody Naukowej Prezydenta Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza w 1995 r.

Prof. Narkiewicz otrzymał liczne odznaczenia, w tym – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski i Medal Komisji Edukacji Narodowej.
Przy tych wszystkich wybitnych osiągnięciach stawiających Go w rzędzie autentycznych uczonych, nie był postacią spiżową – uczonym zamkniętym w przysłowiowej “wieży z kości słoniowej”. Prezentując pogodną osobowość, był prof. Narkiewicz lubianym i pożądanym uczestnikiem życia towarzyskiego. Cechowała Go ciekawość świata, wyrażająca się pasją turystyczną i niezwykłe poczucie humoru. Był doskonałym narciarzem, pochłaniało go zamiłowanie do kajakarstwa, był uroczym partnerem brydżowym. W młodości uprawiał nawet wspinaczkę. Ostatnio Jego ulubionym azylem była chata na Kaszubach i wypady kajakowe na jezioro Wdzydze.